خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها -فاطمه تاجبخش، هر وقت که برای کار، خرید یا تفریح از خانه بیرون می‌روم، در گوشه‌ای از شهر یک زباله‌گرد را می‌بینم که در دل طلای کثیف در جست‌وجوی نانی برای خود و خانواده‌اش است؛ غافل از اینکه این کار چه تبعات اجتماعی، بهداشتی، زیست‌محیطی و فرهنگی می‌تواند به همراه داشته باشد.
در یک خیابان دو برادر که به نظر می‌رسد یکی کمتر از ۱۵ سال و دیگری کمتر از ۱۰ سال سن داشته باشد، یک چرخ دستی را هُل می‌دهند و از این طرف و آن طرف خیابان و منازل نان خشک، پلاستیک و کاغذ جمع می‌کنند.
یکی با وانت به دنبال پسماندها است و مرد دیگر کنار یک سطل زباله شهرداری می‌ایستد و در حالی‌که حتی دستکش هم به دست ندارد داخل سطل خم می‌شود، کیسه‌های زباله را یکی از پس از دیگری باز و پسماندهای آن را خالی می‌کند و اجناس مورد نظر و نایلون‌های آن را برمی‌دارد.
انگیزه‌هایی همچون تأمین معاش برای اقشار نیازمند، کار بی‌دردسر و بدون نیاز به علم و سرمایه، نبود نظارت، چالش‌های مدیریت پسماند و شهری، قیمت مواد بازیافتی و سایر موارد روز به روز بر تعداد زباله‌گردها افزوده است.
اصول بهداشت و بهسازی محیط در هر شهر ایجاب می‌کند که زباله‌ها در حداقل زمان از منازل و محیط زندگی انسان دور شده و در اسرع وقت دفع شوند و اهمیت دفع بهداشتی زباله‌ها موقعی بر همه روشن خواهد شد که خطرات ناشی از آنها بخوبی شناخته شود.
زباله‌ها نه فقط باعث تولید بیماری، تعفن و زشتی مناظر می‌شوند بلکه می‌توانند به وسیله آلوده کردن خاک، آب و هوا خسارات فراوانی را ببار آورند، به همان اندازه که ترکیبات زباله مختلف است، خطرات ناشی از مواد تشکیل دهنده آنها نیز می‌توانند متفاوت باشد.
جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع این مواد باید به طریقی باشد که خطرات ناشی از آنها در سلامتی انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.
زباله‌گردها در معرض ابتلاء و انتشار بیماری‌ها
معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: بالغ بر ۳۵ تا ۷۶ درصد زباله‌های خانگی، مواد فسادپذیر بوده که عامل بسیاری از بیماری‌ها است.
محمد فهرستی بیان می‌کند: پسمانده‌های غذایی مهمترین قسمت زباله است؛ چرا که از یک سو به دلیل تخمیر و فساد سریع، بوهای نامطبوع تولید کرده و محل مناسبی برای رشد و تکثیر مگس و سایر حشرات و جوندگان بوده و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه کود از آن (کمپوست) حائز اهمیت است.
در پسماندهای شهری علاوه بر آشغال مثل کاغذ، پلاستیک، قطعات فلزی، شیشه، چوب و خاکستر مانند مواد زائد ناشی از تخریب و ساختمان‌سازی، پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی نیز یافت می‌شود
معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان عنوان می‌کند: در پسماندهای شهری علاوه بر کاغذ، پلاستیک، قطعات فلزی، شیشه، چوب و خاکستر، نخاله‌های ساختمانی و قطعات زائد الکترونیکی نیز یافت می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: هرچند این پسماندها به دلیل مواد به کار رفته در آنها از جمله فلزات با ارزش، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و تقاضا برای بازیافت بسیار زیاد است اما بسیاری از آنها به دلیل برخورداری از انواع فلزات سنگین و خطرناک می‌توانند مشکلات زیست محیطی و بهداشتی متعددی را به‌همراه داشته باشند.
فهرستی با اشاره به اینکه با توجه به وجود مواد قابل بازیافت در مواد زائد جامد، تفکیک و جداسازی این مواد، بیشتر توسط زباله گردها و به صورت غیربهداشتی انجام می‌شود، خاطرنشان می‌کند: بازیافت غیرقانونی و غیربهداشتی زباله‌ها، انتشار انواع بیماری و بعضاً بروز تنش‌های اجتماعی و در نتیجه اعتراض مردم را به‌همراه دارد.
وی با بیان اینکه وجود عوامل مختلفی از قبیل رطوبت، حرارت و ترکیبات مختلف موجود در پسماندها محیط اطراف را برای رشد و تکثیر جوندگان مانند موش و حشرات مانند مگس، پشه، سوسک و حیوانات موذی مساعد می‌کند، می‌گوید: این عوامل به طور مستقیم یا غیرمستقیم ممکن است اثرات سو بر سلامت عمومی داشته باشند.
معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان حشرات، پرندگان، موش‌ها و مگس‌ها را جزو ناقلان احتمالی بیماری‌ها دانست و می‌افزاید: بیماری‌هایی مانند اسهال، تراخم، حصبه و شبه حصبه، وبا، سل، طاعون و سیاه زخم که توسط مگس و بیماری‌هایی مانند سالمونلا، سالک، مسمومیت غذایی و تیفوس از طریق موش و سایر جوندگان منتقل می‌شود.
وی تصریح می‌کند: تفکیک و بازیافت غیربهداشتی زباله توسط افراد زباله‌گرد، احتمال ابتلای این افراد به بیماری‌های مذکور و همچنین بیماری‌هایی مانند هپاتیت به دلیل وجود اجسام نوک تیز و برنده در پسماندها، بیماری‌های اسکلتی، عضلانی، حساسیت در اثر مواجهه با مواد شیمیایی، بیماری‌های عفونی، تنفسی، پوستی، انگلی و مشکلات دستگاه گوارش را فراهم می‌آورد.
خطر نگهداری مواد بازیافتی در منزل
فهرستی ادامه می‌دهد: علاوه بر این انتقال مواد بازیافتی به داخل منزل و نگهداری موقت آنها در محل سکونت، امکان انتقال آلودگی، تخم حشرات و ناقلان بیماری را به بقیه اعضای خانواده میسر می‌کند.
وی نقش مردم در سایه تلاش دستگاه‌ها برای ساماندهی پسماندها را مهم خواند و تأکید می‌کند: برای جلوگیری از بو و مخاطرات بهداشتی، تفکیک در مبدأ تولید و جمع‌آوری پسماند از خانه به خانه و ایجاد تسهیلات لازم برای بازیافت مواد به طریق بهداشتی و همچنین مشارکت مردم و فرهنگ سازی به منظور تولید زباله کمتر، اصل بسیار مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان اظهار می‌کند: به دلیل وجود برخی مشکلات و عدم جمع‌آوری زباله به صورت خانه به خانه و استفاده از جایگاه‌های نگهداری موقت پسماند در نزدیکی منازل مسکونی، جمع‌آوری منظم زباله و شست‌وشوی ظروف نگهداری موقت و همچنین گندزدایی دوره‌ای آنها توصیه می‌شود.
کنترل زباله‌گردها نیازمند اقدام همگانی است
سحر حدیدیان، رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری زنجان ساماندهی زباله گردها را جزو اهداف شهرداری‌ها خوانده و می‌گوید: همه شهرداری‌ها از جمله زنجان در مقاطعی اقدام به ساماندهی این موضوع کرده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: ساماندهی پدیده زباله‌گردی با توجه به گسترش آن درسال‌های اخیر نیازمند همت جمعی متولیان و سیاست‌گذاران دخیل در مدیریت شهری است تا بتوان کنترل مناسب‌تری در این موضوع به‌خصوص از نقطه نظر جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی آن داشت.
موفقیت در پروسه مدیریت جامع و بهینه پسماند بدون مشارکت مردم با شهرداری‌ها به عنوان متولی اصلی مدیریت این موضوع میسر نخواهد بود
حدیدیان خاطرنشان می‌کند: موفقیت در پروسه مدیریت جامع و بهینه پسماند بدون مشارکت مردم با شهرداری‌ها به عنوان متولی اصلی مدیریت این موضوع میسر نخواهد بود.
وی در مورد اقدامات برای جمع‌آوری پسماندهای خشک اظهار می‌کند: با توجه به شیوه‌نامه وزارت کشور در خصوص استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان برای جمع‌آوری هوشمند پسماند خشک یک شرکت دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ مجوزهای لازم را از شهرداری زنجان دریافت کرد و اکنون در فرایند جمع‌آوری پسماندهای خشک از درب منازل، ادارت و اماکن در حال فعالیت است.
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری زنجان یادآور می‌شود: برنامه کاربردی جمع‌آوری هوشمند در زنجان هم اکنون ۲ هزار و ۹۲۱ نفر کاربر داشته و به عنوان یکی از ابزارهای جدید برای مدیریت هوشمند خدمات شهری در حوزه جمع‌آوری و مدیریت پسماند به‌شمار می‌رود و تا کنون توانسته تا حدودی مدارس، دستگاه‌ها و مردم را جذب کند.
وی با اشاره به اینکه سامانه‌های هوشمند مدیریت پسماند در کشور با رویکرد و نگاه ویژه به موضوع مهم تفکیک پسماندهای خشک و قابل بازیافت فعالیت می‌کنند، عنوان می‌کند: تعیین قیمت پایه، دریافت نظرات مردم، میزان جمع‌آوری روزانه پسماندها و بازتاب آن مورد نظارت است.
حدیدیان همکاری و مشارکت شهروندان در موضوع تفکیک پسماند از مبدا را امری بسیار مهم خوانده و می‌افزاید: استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند همراه با ایجاد زمینه‌های تشویقی برای جلب مشارکت شهروندان یک ابزار تسهیلگر در جمع‌آوری پسماند است.
تفکیک نکردن پسماند زباله‌گردی را تشدید می‌کند
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری زنجان ضمن با اهمیت خواندن تفکیک پسماندها در مبدا اظهار می‌کند: نهادینه‌سازی تفکیک از مبدأ به عنوان اولین مرحله مدیریت جامع پسماند شهری به‌شمار می‌رود و موفقیت در آن تلفیقی از بکارگیری آموزش، برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی عمومی، و استفاده از ابزارهای نوین مانند سامانه‌های هوشمند و ظرفیت‌های فیزیکی جمع‌آوری پسماند در شهرها است.
وی می‌افزاید: برای جمع‌آوری فیزیکی پسماند، غرفه‌های تفکیک در سطح شهر جانمایی شده است که در حال حاضر دو کانکس برای اجرای این موضوع در مناطق گلشهر و انصاریه در حال ارائه خدمات است.
حدیدیان تصریح می‌کند: از نقطه نظر مدیریت مطلوب شهری عدم تفکیک پسماند توسط تولیدکنندگان از جمله بخش خانگی معضلات ناشی از این موضوع همچون افزایش مصرف منابع مانند نیروی انسانی، ماشین‌آلات، آلودگی محیط و منظر و به طور خاص پدیده زباله‌گردی را تشدید می‌کند.
وی در خصوص مسائل ناشی از نگهداری پسماند خشک با توجه به نیاز به فضا برای جمع‌آوری در منازل و به‌ویژه آپارتمان‌ها عنوان می‌کند: این سامانه موظف به جمع‌آوری پسماند خشک با هر مقدار از درب منازل است.
حدیدیان خاطرنشان می‌کند: به دلیل شرایط حمل و نقل و تأثیر مسافت و زمان بر موضوع جمع‌آوری و انتقال پسماند، مجری طرح اقدامات تشویقی را برای شهروندان در قبال جمع‌آوری پسماندها با مقدار بیشتر برای تحویل در نظر گرفته است که به نظر می‌رسد تا حدودی مشکلات ناشی از این موضوع را تعدیل می‌کند.
سیستم جمع‌آوری زباله‌های شهری زنجان در سطح دو منطقه شهری طی قرارداد با بخش خصوصی بیش از ۴ سالی است که به صورت مکانیزه جمع‌آوری می‌شود
وی به جمع‌آوری مکانیزه زباله اشاره کرده و می‌گوید: سیستم جمع‌آوری زباله‌های شهری زنجان در سطح دو منطقه شهری طی قرارداد با بخش خصوصی بیش از ۴ سالی است که به صورت مکانیزه جمع‌آوری می‌شود و یک منطقه دیگر نیز تا پایان امسال در این فهرست قرار خواهد گرفت.
حدیدیان همچنین در خصوص بهره‌گیری از زیرساخت‌های جدید شهری در زمینه جمع‌آوری پسماند و جلوگیری از دسترسی عموم به کانکس‌های جمع‌آوری زباله مطرح می‌کند: تأمین زیرساخت‌های لازم در حیطه وظایف شهرداری‌ها است که امیدوارم بزودی شاهد بهره‌گیری از ابزار و ظرفیت‌های بروز و نوآورانه به منظور کاهش معضلات ناشی از جمع‌آوری باشیم.
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری زنجان تأکید می‌کند: فرهنگ مسئولیت‌پذیری در موضوع مدیریت پسماند شهری در میان شهروندان نیاز به تلاش بیشتر در حوزه آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی دارد تا به مرور شاهد تغییر وضعیت کنونی در این موضوع باشیم.
وی ادامه می‌دهد: یکی از اصلی‌ترین موضوعات در این زمینه گذاشتن زباله‌های خانگی رأس ساعت ۲۱ بیرون از منزل بوده تا تبعات ناشی از بی‌نظمی در این موضوع مانند افزایش منابع انسانی و تجهیزاتی برای جمع‌آوری به همراه تبعات بهداشتی و زیست‌محیطی و تقویت پدیده زباله‌گردی به حداقل ممکن برسد.
با وجود اینکه شهرداری مدعی است ساماندهی زباله‌گردها جز اهداف است اما به نظر می‌رسد آن را جزو اهداف بلند مدت خود قرار داده؛ چراکه سال‌ها با این معضل اجتماعی رو به رو هستیم و به جای جلوگیری از این پدیده بر روند آن افزوده شده است.
نبود قوانین شفاف و صریح نیز سبب شده تا دستگاه‌ها وظایف را بر گردن یکدیگر بیندازند و برطرف کردن چالش‌ها به تأخیر بیفتد، با این وجود باید دستگاه‌های برنامه‌ریز، اجرایی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی در کنار یکدیگر قرار گیرند تا هم مدیریت پسماند به نحو بهتری انجام شود و هم چالش‌های فرهنگی و اجتماعی کاهش یابد.
