زباله های الکترونیکی یا E-waste مانند مدارهای الکتریکی، لامپ‌ها، قطعات الکترونیک، باطری‌ها و ... بخشی از پسماندهای ویژه (پسماندهایی که یا سمی بوده یا خاصیت رادیواکتیوی و اشتعال و خورندگی دارند) به حساب می آیند. در ساختار این وسایل الکترونیکی، فلزات سنگینی مانند آرسنیک، کادمیوم، مس، نیکل، روی، باریم، برلیوم، انواع پلاستیک‌ها، آلومینیوم، آهن، قلع، پالتین و حتی طلا و نقره به کار رفته است که دفن یا سوزاندن آنها سبب ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به محیط زیست می‌شود.
به گفته محققان انهدام یا بازیافت زباله‌های الکترونیکی به صورت نادرست و غیر قانونی، افراد را در معرض مواد شیمیایی بسیار سمی قرار داده که منجر به عواقب بسیار جدی برای سلامتی و محیط زیست می‌شود. اسیدهایی که برای جدا کردن فلزها در محصول های الکترونیکی استفاده می‌شود، یک مشکل و نگرانی بزرگ بوده و استنشاق یا قرار گرفتن در معرض آنها باعث مشکل‌های جدی برای سلامت انسان می‌شود.
ضرورت دفن زباله های الکترونیکی با روش های علمی
پسماندهای ناشی از قطعات رایانه‌ای و دستگاه های الکترونیک با توجه به خطرهایی که دارند باید به صورت جداگانه و با روش‌های علمی، حمل سپس دفع شود تا مانع از اثرات مخرب بر محیط زیست و انسان‌ها شود. در کشورهای جهان مراکزی وجود دارد که این زباله‌ها را تفکیک و بر اساس میزان پرخطر بودن، آنها را تقسیم بندی و به صورت جداگانه و با تفکیک از دیگر پسماندها دفع می‌کنند.
این قطعات را باید در قالب‌های ضخیم بتنی در عمق زمین دفن کرد تا تشعشعات آن به بیرون و فضای محیط زیست نفوذ نکند؛ با توجه به اینکه بسیاری از قطعات دستگاه‌های رایانه‌ای «الکترومگنتیک» هستند اگر به صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می‌دهند سلامتی انسان‌ها را با خطر جدی رو به رو خواهند کرد. در قطعات «الکترومگنتیک» امواج به صورت عمود بر هم منتشر می‌شوند؛ درست مانند کاری که دستگاه‌های مایکروویو انجام می‌دهند و مواد غذایی را از درون می‌پزند.
از فناوری‌های مدرن دفع این نوع پسماندها می‌توان به جداسازی، آلودگی زدایی و فرایندهای مکانیکی پالایش اشاره کرد. جداسازی و آلودگی زدایی به این معنا است که در این فرایند مواد سمی و مضر برای محیط زیست (مانند CRTها و باطری‌ها) جدا می‌شوند. فرایندهای مکانیکی نیز برای جداسازی مواد مختلف قابل بازیافت و آلاینده‌‌ها انجام می‌شود که عموما شامل واحد شکستن و خرد کردن و جداکننده‌‌های مغناطیسی، جداکننده‌‌های بادی و جداکننده‌‌های جریان گردابی می‌شود. در این فرایندها گرد و غبارهای تولیدی باید قبل از رهاسازی برای کاهش آلودگی فیلتر شوند.
سهم هر ایرانی؛ تولید سالانه 8 کیلوگرم زباله الکترونیکی
جهان میلیاردها وسیله الکترونیکی غیرقابل استفاده دارد. این میزان برابر با مجموع تعداد گوشی‌ها، لپ‌تاپ‌ها، مایکروویوها و تلویزیون‌های از کار افتاده است که در هرکدام از آنها مواد معدنی بسیار زیادی به کار رفته است. به‌طور مثال، سیم‌پیچ‌ها و مدارها در این وسایل مسی هستند. با این حال، تنها 20درصد از زباله‌های الکترونیکی جهان بازیافت و مابقی آنها به حال خود رها می‌شوند.
در این بین هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه 8 کیلوگرم پسماند الکترونیک تولید می‌کند که در لوازمی از قبیل یخچال، ماکروویو، تلویزیون، ماشین‌های لباسشویی و ظرفشویی هوشمند و کولرگازی بُرد الکترونیک به کاررفته است.
زباله الکترونیک؛ معدن طلای جدید
پسماندهای الکترونیکی حاوی مقادیری فلزات اصلی و گرانبها است که می‌توان با روش‌های مناسب آنها را استحصال کرد. پژوهشگران استدلال کرده‌اند که استخراج و بازیابی مواد از وسایل الکترونیک قدیمی می‌تواند توجیه مالی زیادی در مقایسه با استخراج مواد جدید از زمین داشته باشد. اکثر موادی که از زباله‌های الکترونیک به دست می‌آیند، فلزهایی مانند آهن، مس و آلومینیوم و نیز پلاستیک هستند و ممکن است در موارد کمیاب‌تری موادی مثل طلا، نقره، پالادیوم و ایریدیوم نیز به دست بیاید. حتی مواد خاص‌تری که در صنعت وسایل الکترونیک به کار می‌روند - مانند لیتیوم و کبالت- نیز ممکن است از طریق بازیافت زباله‌های الکترونیک به دست بیایند.
طبق گزارش ها، مردم کره زمین سالانه 1.7 میلیارد گوشی تلفن همراه خریداری می‌کنند و این در حالی است که از یک میلیون دستگاه گوشی تلفن همراه می‌توان 34 کیلوگرم طلا، 15875 کیلوگرم مس و 350 کیلوگرم نقره استخراج کرد. گفته می‌شود در یک آیفون عادی 0.034 گرم طلا، 0.34 گرم نقره، 0.015 گرم پالادیوم، کمتر از یک‌هزارم گرم پلاتین، 25 گرم آلومینیوم و 15 گرم مس وجود دارد. به عنوان مثال با استخراج مس از زباله‌های الکترونیکی می توان کابل‌های مسی تولید کرد.
ایجاد فرصت های شغلی زیاد با بازیافت صنعتی
بازیافت صنعتی متعلق به آینده است و مزایای اجتماعی و اقتصادی زیادی دارد. این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی تولید کند و در عین حال به محافظت از محیط زیست و نیز عدم نابودی منابع کمک می‌کند. در عین حال برای آنکه قادر به انجام کار بازیافت به صورت دستی باشید، نیازی به مدرک مهندسی نیست و فقط لازم است که برای این کار آموزش مناسب را دیده باشید. مثلا در بازیافت لپ‌تاپ، باید احتیاط زیادی در باب مانیتور به خرج داد چون در مانیتور چراغ‌های پشتی وجود دارند که نباید بشکنند و به جیوه آلوده شوند. اما وسایل الکترونیک دیگر مثل کیبورد، مودم و پرینتر را می‌توان به خوبی جدا کرد. معمولا شرکت‌های مختلفی بخش‌های مختلف زباله‌های الکترونیک را به منظور بازیافت تحویل می‌گیرند. روندی که در این راستا برای بازیابی فلزات ارزشمند دنبال می‌شود، از قبل توسط تیم مهندسی پیش‌بینی و طراحی شده است. حتی مثلا در اروپا، بازیابی فلزات ارزشمند در صفحات ال‌سی‌دی به شکل خودکار انجام می‌شود و دائما تکنولوژی‌های پیشرفته جدیدی برای استفاده در روند بازیافت طراحی می‌شود.
