کیسه های خرید پلاستیکی رایگان را در فروشگاه های ایران پولی کنیم

 مهدی نعمتی _ کارشناس و پژوهشگر مدیریت پسماند
 
جمله زیبایی است «راه های تکراری به مسیرهای تکراری ختم می شوند» و این جمله بسیار در مورد مدیریت کاهش کیسه های پلاستیکی در ایران صادق است و فقط کافی است به خریدهای دستگاه های اجرایی دولتی و غیردولتی از جمله شهرداری ها، سازمان محیط زیست، سازمان های مدیریت پسماند، دانشگاه ها و بسیاری از مجموعه هایی که دغدغه شان فرهنگسازی و آموزش اهداف محیط زیستی و فرهنگ شهروندی است بنگریم، در خریدهای جزئی فراوانی که کارپردازان آن مجموعه ها انجام می دهند تا خریدهای شخصی کارمندان آنان، ردپای کیسه های پلاستیکی به وفور مشاهده می گردد و سنخیتی بین گفتار و رفتار زیست محیطی آنان در عمل وجود ندارد و در سال های اخیر که روز جهانی بدون پلاستیک در تقویم محیط زیستی ایران در تاریخ 21 تیر ماه نقش بسته است شاهد آن هستیم که شعارهای تکراری و کلیشه ای «نه به پلاستیک» و «توزیع نمایشی کیسه های پارچه ای» از جمله اقدامات شاخصی است که سال ها دارد باز تکرار می شود و در حد تکرار هم باقی خواهند می ماند و اثرگذاری آن ناچیز خواهد بود.

در یک بررسی میدانی در بسیاری از فروشگاه های شهرهای مختلف ایران شاهد آن هستیم که استفاده از کیسه های خرید رایگان پلاستیکی حرف اول و آخر انتخاب اکثر شهروندان در زمان خرید را می زند و به ندرت شهروندانی را می توان دید که کیسه های جایگزین چند بار مصرف را به همراه خود دارند و استفاده می نمایند. این در حالی است که با افزایش تحریم های بین المللی و قیمت ارز در سال های اخیر شاهد افزایش قیمت خوراک تمام شده پتروشیمی ها و به دنبال آن افزایش قیمت چند برابری کیسه های پلاستیکی و ظروف یک بار مصرف در ایران هستیم. اتفاقی که باعث گردید در برخی مناسبت ها و پذیرایی ها بالاخص پذیرایی های مراسم های مناسبتی مذهبی به علت گرانی ظروف یک بار مصرف از ظروف جایگزین چند بار مصرف استفاده گردد و نیز تعدادی از ایستگاه های پذیرایی مردمی به علت گرانی ظروف یک بار مصرف برپا نگردید یا ماهیت نوع پذیرایی آنها تغییر کرد و برعکس آن با رواج و افتتاح شعب متعدد فروشگاه های زنجیره ای و مراکز خرید شاهد افزایش مصرف گرایی و مراجعه شهروندان به این مراکز و انجام خریدهای های متنوع و دریافت انواع کیسه های خرید رایگان در اندازه ها و کیفیت های مختلف و بدون هیچ محدودیتی از طرف آن فروشگاه ها و مراکز خرید می باشیم.

این درحالی است که بسیاری از فروشگاه های زنجیره ای و بزرگ، سالانه مبالغ میلیاردی و فروشگاه های خرد مبالغ میلیونی جهت تامین و خرید کیسه های پلاستیکی و ارایه رایگان آن به مشتریان شان هزینه بدون برگشت می نمایند و رضایت و مشتری مداری را اولویت تکنیک های فروش خود می دانند.

شواهد نشان داده است ایرانیان هرگاه در محدودیت و ممنوعیت قرار بگیرند متناسب با آن، تغییر رفتار و سازگاری انجام می دهند، در سال های اخیر در زمینه آموزش و فرهنگسازی جهت کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی فعالیت های صورت پذیرفته که منجر به اصلاح و بازدارندگی نشده و اکنون آزموده را آزمودن خطاست و نیاز به اقداماتی هست که منجر به تغییر گردد و یکی از بهترین و موثرترین راهکارهای تغییر و کاهش مصرف کیسه های خرید پلاستیکی، حذف رایگان آن در فروشگاه ها و اضافه نمودن مبلغ آن به اقلام فاکتور خرید مشتریان می باشد.

اعمال تعرفه سبز بر همه کیسه های یک بار مصرف ازجمله پلاستیکی، کاغذی و مواد تجزیه پذیر از اهداف برخی کشورها می باشد که آن را دنبال و اجرا می نمایند. در بسیاری از کشورها فروشگاه ها موظف به ارایه کیسه های یک بار مصرف رایگان نیستند و هدف از این کار را تغییر رفتار مصرف کننده برای حفاظت از محیط زیست می دانند و مبلغ هر کیسه پلاستیکی به فاکتور خرید شهروندان اضافه و محاسبه می گردد. در کشور ترکیه با شروع انجام طرح پولی شدن کیسه های پلاستیکی در فروشگاه ها، مصرف کیسه های پلاستیکی حدود 70درصد کاهش پیدا کرد، به گونه ای که میزان مصرف سالانه هر شخص در ترکیه از 440 عدد کیسه پلاستیکی در سال 2018، به 90 کیسه پلاستیک در سال 2019 و 40 عدد کیسه پلاستیکی در سال 2025 کاهش پیدا می کند. همچنین در کشور انگلیس پس از پولی شدن کیسه های پلاستیکی پس از یک سال، مصرف کیسه پلاستیکی 85درصد کاهش پیدا کرد و در کشورهای ولز، ایرلند شمالی و اسکاتلند نیز یک سال پس از پولی شدن کیسه های پلاستیکی خرید استفاده از آنها به ترتیب 76درصد، 71درصد و 80درصد کاهش یافت.

این درحالی است که طبق آمار غیررسمی میزان تولید کیسه های پلاستیکی در ایران بیش از 177 هزار تن معادل 490 تن در روز می باشد و هر شهروند ایرانی میانگین روزانه سه عدد کیسه پلاستیکی مصرف می نماید که میانگین عمر هر کیسه 12 دقیقه تخمین زده شده است و هیچ آماری از کاهش مصرف استفاده شهروندان از کیسه های پلاستیکی با الگوی مشخص در ایران مشاهده نمی شود.

پس از سال ها در ایران در راستای حفظ سلامت جامعه برابر اثرات سوء ناشی از رهاسازی کیسه های پلاستیکی سبک وزن در محیط زیست و همچنین تولید میکروپلیمرها (ریزپلاستیک) در طبیعت و با هدف کمک به توسعه پایدار و کاهش اثرات زیست محیطی پلاستیک ها برمبنای اقتصاد چرخشی (توسعه بازیافت) و اقتصاد زیستی (توسعه پلاستیک های زیست تخریب پذیر)، هیات وزیران «آیین نامه کاهش های پلاستیکی مصرف کیسه» را در مهر ماه 1401 به تصویب رساند و در ماده 3 این آیین نامه به ممنوعیت توزیع رایگان کیسه های پلاستیکی به جز میوه فروشی ها در راستای کاهش تولید پسماند و محدود نمودن تولید، توزیع و مصرف کیسه های پلاستیکی اشاره نموده و در اجرای ماده (4) قانون، وزارت صنعت، معدن و تجارت را با همکاری وزارت کشور موظف دانسته حسب مورد ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه، شیوه نامه های مربوط را با لحاظ موارد ارایه شده تهیه و اجرا کند. ذکر این نکته الزامی است که مهم ترین ضعف قانون مدیریت پسماندها از زمان تصویب در سال 1383 تاکنون قابلیت اجرا و ضمانت اجرایی آن می باشد و همچنین تدوین شیوه نامه های مرتبط با آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها که برخی از این شیوه نامه یا اصلا تدوین نگردید یا پس از سالیان سال تدوین و ابلاغ گردید.

حال در شرایطی که به ازای هر تراکنش مالی از مودیان مالیاتی، مالیات بر درآمد دریافت می شود و مالیات دستگاه پوز و کارت خوان ها براساس قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان اجرا و نیز بهای خدمات مدیریت پسماند واحدهای غیرمسکونی توسط شهرداری ها از آنها دریافت می گردد، اهدای کیسه های رایگان از طرف فروشگاه ها و مراکز خرید به مشتریان شان تحت عنوان مشتری مداری منطقی به نظر نمی رسد و بهتر است قبل از هر تصمیم گیری اسلوموشنی که در راستای کاهش تولید پسماند و محدود نمودن تولید، توزیع و مصرف کیسه های پلاستیکی توسط دستگاه های اجرایی گرفته می شود، کسب و کارها بالاخص فروشگاه زنجیره ای، جزو و مراکز خرید نسبت به پولی کردن کیسه های خرید پلاستیکی اقدام و هزینه های حاصل از این تغییر را صرف راهکارهای مشتری مداری شان نمایند که درنهایت خواسته یا ناخواسته همسو با اهداف محیط زیستی در کاهش توزیع و مصرف کیسه های خرید پلاستیکی و حفاظت و صیانت از محیط زیست شهری گام های موثری بر خواهند داشت.