کمپوست بی‌ارزش‌تر از کود شیمیایی

سعید مرادی‌کیا، کارشناس مدیریت پسماندهای شهری
 

پسماند ایران : در ماده ۲ قانون مدیریت پسماند که مصوب سال ۱۳۸۳ است، پسماندها به ۵ دسته تقسیم می‌شوند. مدیریت پسماندهای عادی در ماده ۷ همین قانون به شهرداری‌ها سپرده شد و مقصد اصلی پسماندهای شهری تهران سایت مجتمع پردازش و دفع آرادکوه در جنوب‌شرق تهران است. فرآیند دفع پسماندهای مخلوط شهری در این سایت‌ها با بکارگیری چند فناوری انجام می‌شود که معروف‌ترین آن فناوری MBT (تصفیه مکانیکی ـ بیولوژیکی) است.

طبق آخرین آمار وزارت کشور ۷۲ درصد زباله‌ها و پسماندهای شهری و روستایی کشور دفن و ۲۸ درصد در قالب بازیافت پسماندهای خشک مانند کاغذ، مقوا، پلاستیک و همچنین پسماندهای تر برای تولید محصولات جدید و کمپوست روانه چرخه بازیافت می‌شوند. فرآیند MBT روی پسماندهای مخلوط شهری قابل‌بازیافت اجرا می‌شود. در این فرآیند خطوط پردازشی با عنوان تاسیسات بازیابی مواد وجود دارد که با اصطلاح علمی MRF شناخته می‌شود و خوشبختانه این خطوط در داخل ایران ساخته می‌شوند. در ایران پسماندهایی که از مبدأ تفکیک نشده‌اند، توسط ماشین‌آلات و نیروی انسانی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. حدودا نیمی از آنها به پسماندهای مواد غذایی و تقریبا ۴۵ درصد به پسماندهای خشک غیرارزشمند اختصاص دارد، همچنین نزدیک به ۴ تا ۶ درصد آنها پسماند خشک ارزشمند هستند مانند مقوا، شیشه، انواع فلزات و انواع پلاستیکها که بعد از جداسازی وارد بخش بازیافت می‌شوند. پسماندهای خشک غیرارزشمند نظیر کیسه‌های پلاستیکی، تلق‌ها، ظروف یکبارمصرف، یونولیت‌های غیرقابل‌مصرف یا لفافه‌های مواد خوراکی با اینکه قابلیت بازیافت دارند، اما چون فرآیند بازیافت آنها مقرون به صرفه نیست، معمولا در کشور دفع می‌شوند و بخشی از آنها در شهرهایی نظیر تهران که زباله‌سوز دارند، سوخته می‌شوند و برق از آن تولید می‌کنند، اما بیشتر این زباله‌ها در دیگر استان‌ها دفن می‌شوند.

پسماندهای تر در فرآیندی تحت‌عنوان کمپوست‌سازی به پشته‌هایی به ارتفاع ۲ و عرض ۴ متر تبدیل می‌شوند که طول آن بسته به وسعت زمین می‌تواند از ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر باشد. نزدیک به ۲ ماه این پسماندها در این سایت‌ها باقی می‌مانند و باید زیر و رو شوند، به‌عبارت‌روشن‌تر، پشت و رو شوند تا هوا در بین آنها جریان یابد. این فرآیند زیر و رو شدن توسط ماشین‌آلات مختلف و برنامه زمان‌بندی انجام می‌شود، چراکه فعالیت میکروارگانیسم‌های موجود در داخل این پشته‌های بزرگ زباله‌های تر که پر از مواد غذایی است، باعث می‌شود دما تا ۷۰ درجه بالا رود. در این شرایط مواد غذایی تجزیه و آب موجود هم بخار می‌شود. فرآیند کمپوست‌سازی باید هوازی باشد یعنی هوا باید در لایه‌های پشته‌های پسماند رسوخ داشته باشد. اما اگر عمل هوادهی درست و به‌موقع انجام نشود، این فرآیند از فاز هوازی که دی‌اکسیدکربن و بخار آب تولید می‌کند، به فاز بی‌هوازی تبدیل می‌شود. در فاز بی‌هوازی H۲S یا سولفید هیدروژن و گاز متان منتشر می‌شود. گاز H۲S بدبو و زننده است و انتشار آن فضا را آغشته به بوی تخم‌مرغ فاسد یا معده انسان می‌کند. بنابراین، یکی از منابع تولید بو در سایت‌های دفع پسماندها، سولفید هیدروژن است که به‌دلیل بی‌هوازی شدن فرآیند گفته‌شده ـ اینکه به‌موقع توسط ماشین‌آلات پشت و رو نمی‌شوند ـ مشام جنوب تهران را می‌آزارد.

فرآیند ساخت کمپوست نیازمند کاربرد فناوری خاصی نیست. دلیل اینکه در سایت‌های دفع زباله این فرآیند به‌درستی انجام نمی‌شود، ارزش کم مالی کمپوست یا کود ارگانیک نسبت به کود طبیعی است. به‌همین‌دلیل با اینکه کود سالم‌تری است، ساخت و تولید آن صرفه اقتصادی در ایران ندارد.

از آنجایی که به کودهای شیمیایی یارانه تعلق می‌گیرند و مافیای پشت آن هم قدرت بیشتری در بازار دارند، استفاده از کودهای طبیعی کمتر است. به‌عبارت‌روشن‌تر، این یارانه دولتی باعث شده است فروش کود طبیعی در بازار شکست بخورد و کشاورزان به‌دلیل نرخ کمتر کود شیمیایی ترجیح بدهند از کود شیمیایی استفاده کنند. به‌همین‌دلیل اغلب کشاورزان از کودهای ارگانیک کمتر استفاده می‌کنند. متاسفانه بارها تلاش شده است که یارانه از کودهای شیمیایی به کودهای ارگانیک تعلق گیرد، اما واکنش شدید مافیای کود شیمیایی را به‌دنبال داشت و حتی فعالان عرصه ساخت کود ارگانیک را تهدید هم کرده‌اند. این بی‌ارزشی مادی کمپوست در ایران باعث شده است که پیمانکاران تمایلی برای ساخت و تهیه کمپوست از پسماندهای تر نداشته باشند و فرآیند هوادهی هم اتفاق نیفتد.

 از طرفی هم، چون تفکیک در مبدأ ضعیفی داریم، معمولا استاندارد ملی به کمپوست‌های تهیه‌شده تعلق نمی‌گیرد. تاکنون هیچ کلانشهری نتوانسته است استاندارد ملی کمپوست ارگانیک را دریافت کند تا بتواند آن را به کشاورزان بفروشد. منشأ دیگر بو در سایت‌های دفع زباله، شیرابه‌های پسماندها است. به‌دلیل اینکه تقریبا همه پسماندها اعم شیمیایی، صنعتی، کارخانه‌ای و پزشکی یک جا ریخته می‌شود، شیرابه حاصل از آن مایع غلیظی از ترکیب انواع زباله است. شیرابه‌ها به‌دلیل وجود میکروارگانیزم‌ها و چون پر از مواد شیمیایی مختلف است، بوی بسیار نامطبوعی را تولید می‌کند.

منبع خبر : صمت