امروزه وسایل الکترونیکی از جمله وسایل پر مصرف در دنیای مدرن محسوب می‌شوند و به طور روزافزون هم بر تعداد آن‌ها اضافه می‌شود. وسایل الکترونیکی عمدتاً نظیر رادیو و تلویزیون، رایانه، تبلت، گوشی تلفن همراه و انواع باتری‌های قلمی و .... با توجه به سرعت بالای فناوری در بسیاری از موارد، حتی قبل از عمر مفیدشان از رده خارج می‌شوند و دیگر قابل استفاده نخواهند بود، در نتیجه از آن‌ها به نام پسماند یاد می‌شود.
به گزارش پسماند ایران، قطعات الکترونیکی اغلب حاوی فلزاتی چون جیوه، کامیوم و سرب هستند، فلزاتی که رهاسازی آن‌ها در طبیعت می‌تواند اثرات مخربی برای محیط زیست داشته باشد و بازیافت غیراصولی زباله‌های الکترونیک می‌تواند زنگ خطری برای محیط زیست باشد؛ بنابراین در بسیاری از کشور‌های پیشرفته برای بازیافت این پسماندها برنامه‌های مدونی در نظر گرفته می‌شود.
با توجه به اینکه این پسماندها تهدیدی برای سلامت انسان و محیط زیست است، اما حاوی ترکیبات با ارزشی همچون فلزات ارزشمند و انواع پلاستیک خواهد بود که با مدیریت بازیافت، این مواد می‌تواند سودمند نیز باشد و می‌توان آن را یک ثروت نهفته در دنیای الکترونیک نامید.
اما برای رسیدن به این مرحله باید بهترین روش را برای مدیریت این پسماندها در نظر گرفت و آن‌ها را با استفاده از تجهیزات مدرن و فناوری‌های جدید بازیافت کرد که متاسفانه در کشور ما هنوز نگاه جدی به این قضیه نشده است و بخش عظیمی از آن‌ها به کشور‌های دیگر منتقل می‌شود.
در خصوص همین مسئله حسن پسندیده سرپرست مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست کشور اظهار کرد: پسماندهای الکترونیک بر خلاف ظاهر زیبا و آراسته شان می‌توانند آینده محیط زیست، زمین و سلامتی انسان را به مخاطره بیندازند. در کشور‌های پیشرفته برای آن راه حلی پیدا کرده اند و با تصویب قانون خاصی، تولیدکنندگان را موظف به جمع آوری و بازیافت محصولات خود کرده اند.
او با اشاره به اینکه اعداد و ارقام دقیقی از سرانه تولید این زباله‌ها در کشور ما وجود ندارد، گفت: بعضی اظهارنظر‌ها سهم هر ایرانی را در تولید این زباله‌ها سالانه حدود ۷ کیلوگرم برآورد می‌کنند که عدد قابل توجهی است، از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد اروپا آمار بیشترین تولیدکننده پسماندهای الکترونیکی در جهان با ۶.۱۵ کیلوگرم به ازای هر نفر را دارد.
پسندیده افزود: در صورتی که میزان تولید این گروه پسماندها در حدود ۷ کیلوگرم به ازای هر ایرانی باشد، این بدان معناست که سهم ایرانی‌ها در تولید پسماندهای الکترونیک از متوسط آسیا بالاتر و تقریبا دو برابر آن است که این موضوع با ورود وسایل الکترونیکی بی کیفیت به کشور که به علت کارکرد ضعیف، دوام بالایی نداشته و به سرعت از چرخه استفاده خارج می‌شوند، در ارتباط است.
سرپرست مدیریت پسماند محیط زیست کشور با اشاره به نحو بازیافت پسماندهای الکترونیک مطرح کرد: به دلیل متصاعد شدن گاز‌های سمی و فیوم‌های فلزات (بخارات و ذرات ریز فلزات) بازیافت زباله‌های الکترونیکی باید با در نظر گرفتن تدابیر ایمنی و در فرآیند‌های صنعتی انجام شود و بازیافت این گونه زباله‌ها به روش سوزاندن در محیط باز به شدت باعث انتشار آلاینده‌ها به هوا و محیط زیست شده و از عوامل مهم تهدید سلامت است.
او درخصوص اهداف مدیریت پسماندهای الکترونیک گفت: بازیافت و بازیابی مواد ارزشمند و بازگشت منابع به چرخه تولید، کاهش آثار زیانبار ناشی از دفع غیر اصولی و جلوگیری از دفن در زمین، حفاظت از محیط زیست و سلامت جامعه در برابر اثرات سوء ناشی از عدم مدیریت صحیح و زیست محیطی پسماندهای برقی و الکترونیکی و ایجاد فرآیند صحیح مدیریت پسماندهای برقی و الکترونیکی با تدوین برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های لازم از اهداف مدیریت پسماند الکترونیکی است.
همچنین محمدرضا محبوب فر کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران، با اشاره به اینکه طی دهه‌های اخیر تکنولوژیک پیشرفت داشته است، اظهار کرد: پسماندهای الکترونیک مخاطراتی برای محیط زیست و انسان دارد و رشد سریع و تولید وسایل الکترونیکی بر مقدار این پسماند الکترونیک در دنیا افزوده است.
او با اشاره به اینکه پسماندها سمی‌تر و آلوده‌تر از سایر پسماندها هستند، گفت: به دلیل وجود فلزات سنگین و برخی فلزات کمیاب موجود در این پسماندها برای محیط زیست و انسان خطرناک هستند.
این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه سوزاندن این زباله‌ها سبب ایجاد گاز‌های سمی می‌شود، افزود: اگر این پسماندها با روش غیر اصولی و غیر بهداشتی دفن یا سوزانده شوند باعث مخاطراتی برای محیط زیست و انسان می‌شود.
محبوب فر با بیان اینکه حدود ۶۰ تا ۷۰ تن در سال در دنیا پسماند الکترونیک تولید می‌شود، عنوان کرد: اکنون حدود ۷ درصد از زباله‌های شهری مربوط به زباله‌های الکترونیک است که تنها ۲۰ درصد از این پسماندهای الکترونیک از طریق روش‌های اصولی بازیافت می‌شوند.
او در خصوص روش‌های بازیافت این پسماندها در ایران تصریح کرد: در ایران روش‌های مقابله با پسماندهای الکترونیک اکثرا بازیافت بوده است و اخیرا سازمان محیط زیست بر اساس ماده ۱۱ قانون پسماند ضوابطی را برای پسماندهای الکترونیک تبیین کرده است.
برای اینکه بتوان از پسماندهای الکترونیکی نیز استفاده حداکثری را برد، در مرحله اول نیاز است آموزش‌هایی در مورد تفکیک زباله‌های الکترونیک داده شود تا جایی که این عمل به عنوان یک عادت و فرهنگ تلقی شود، به طور مثال امروزه اکثر مردم زباله‌های پلاستیکی را از سایر زباله‌ها تفکیک می‌کنند، همان طور که زباله‌های پلاستیکی قابل بازیافت هستند، زباله‌های الکترونیک نیز قابل بازیافت و مصرف مجدد هستند.
اما به دلیل اینکه بازیافت زباله‌های الکترونیکی نیاز به فناوری پیشرفته‌ای دارد، در ایران این کار هنوز به صورت جدی انجام نمی‌شود و با توجه به اینکه براساس قانون مدیریت پسماندها مسئولیت اجرایی پسماندهای ویژه بر عهده تولیدکنندگان آن‌هاست، اما نه سازمان مدیریت پسماند و نه سازمان محیط زیست هیچ برنامه مدون و منظمی در این خصوص ارائه نکرده است.
جالب است بدانید که در زمان دفن این پسماندها، به دلیل وجود فلزات خطرناک داخل این قطعات ممکن است محیط‌هایی چون آب‌های سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی آلوده شود؛ بنابراین می‌توان گفت برای مدیریت پسماندهای الکترونیکی باید فرآیند کاملا مطمئن و امنی در نظر گرفته شود و از آنجا که این پسماندها در کنار خطراتشان می‌توانند یک ثروت نیز محسوب شوند نیاز است تا سازمان‌های متولی نگاه جدی تری به این قضیه داشته باشند.
