زباله های الکترونیک همچنان بلاتکلیف

خورشید کیایی: سرنوشتشان تنها معدوم شدن است؛ ارزشمندهایی که اکنون با وجود پیشرفت تکنولوژی و بازار به روز و نوآورشان راهی گودال های عظیم شده و به خاک سپرده می شوند. زباله هایی که سالانه میلیون ها تن از آنها سربه نیست می شود اما از جایی دیگر سربرمی آورند که برای انسان و حیوانات و محیط زیست خطرناکند.

این در حالی است که بخشی از این زباله ها از مس و طلا تشکیل شده و قابل بازیافت و واقعاً ارزشمند است اما به واسطه اینکه دفن می شوند سمومی که در آنهاست به محیط زیست ما آسیب می رساند.

گوشی، رادیو، کیس های کامپیوترهای قدیمی و خراب، لپ تاپ های مستعمل و موارد دیگر از جمله زباله های الکترونیکی هستند که خیلی وقت است سرانجام بی سرانجامی دارند. زباله های بلاتکلیفی که کوهی از زباله که در دل خود ارزشی طلایی دارد. این در حالی است که به گفته کارشناسان، وسایل الکترونیکی و الکتریکی پس از پایان عمرشان هم ارزش دارند و نباید آنها را به چشم زباله دید.

گفته می شود که سالانه 50 میلیون تن از این زباله ها در سراسر جهان تولید می شوند زباله هایی که در ایران هیچ راهکاری برایشان اندیشیده نشده و ما هنوز نتوانسته ایم استفاده درستی از این زباله های گرانبها بکنیم؛ تنها کاری که کرده ایم این است که از شر این پسماندها خودمان را خلاص کرده ایم.

بر اساس آمار مجمع بین‌المللی زباله‌های تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی، بیش از پنج میلیارد و 300 میلیون تلفن همراه در سال 2022 دور انداخته شد. به این ترتیب حجم عظیمی از مواد ارزشمند بدون بازیافت شدن از دست خواهد رفت، موادی که میلیاردها دلار ارزش دارند.

چالش زباله های الکترونیکی البته تنها به کشور ما ختم نمی شود و این مشکل جهانی است؛ مشکلی که در کشور ما از همان مبدأ شروع می شود؛ البته غیر از نابسامانی مدیریتی در این عرصه، مشکل مهم دیگری که شاید حل آن بتواند سایر مشکلات را نیز حل کند وجود دارد و آن هم نداشتن اطلاع کافی شهروندان از ضرورت جمع آوری این نوع زباله هاست؛ شهروندان اطلاع درستی از اهمیت بازیافت این زباله ها و نیز آگاهی کاملی از محل های جمع آوری این زباله ها- در صورت وجود داشتن- ندارند لذا اگر زباله ای از این نوع هم جمع آوری شود قاطی سایر زباله ها مانند نان خشک ساماندهی می شود یا بهتر است بگوییم هدر می رود.

با وجود اینکه بخش خصوصی همواره در زمینه های بازیافت زباله ها آماده بوده است اما در این بخش کمی لنگ می زنیم؛ نبود اطلاعات درست در رابطه با ارزش این زباله ها باعث شده که بخش خصوصی چندان تمایلی به این موضوع نداشته باشد و این حلقه مفقوده بلاتکلیفی بازیافت این نوع زباله ها را به دنبال داشته است. این در حالی است که زباله های الکترونیک در دنیا از جمله زباله های ارزشمند و گرانی هستند که اشتغالزایی فراوانی به همراه دارند.

هم اکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته این موضوع به صورت جدی و با برنامه انجام می شود و حتی برخی کشورها وارد کننده زباله های الکترونیک هستند. این زباله ها در ایران اما آنطور که از قول منابع مختلف اعلام شده تنها در چند استان معدود، آن هم به صورت محدود بازیافت می شود.

اگرچه هنوز برخی ساختارهای اداری برای ساماندهی و بازیافت علمی این موضوع در بخش های متولی ایجاد نشده اما کارشناسان، ارتقای دانش و آگاهی شهروندان و آموزش در جامعه را در این زمینه بسیار مؤثر می دانند که اگر آن نتیجه دهد، بسیاری از فرآیندهای رسمی مدیریت پسماند را نیز به دنبال خود خواهد کشاند.

در حال حاضر بسیاری از شهروندان اطلاع دارند که بازیافت روزنامه و انواع پلاستیک می تواند برایشان درآمد داشته باشد و به بازیافت مؤثر بیانجامد اما اطلاع ندارند که وسایل الکترونیکی آنها چقدر می تواند ارزشمندتر و دارای کارایی بیشتر باشد.

پس اگرچه آمار دقیقی از میزان زباله های الکترونیک، چه زباله های موجود در خانه ها و ادارات چه آنچه جمع آوری می شود، در دست نیست اما می توان برآورد کرد حجم این زباله ها زیاد باشد و روز به روز نیز بیشتر شود به این دلیل که روز به روز بر سرعت توسعه فناوری افزوده می شود و این یعنی عمر دستگاه های الکترونیکی موجود نیز کمتر می شود؛ در نتیجه بسیاری از وسایل به محض خراب شدن به جای تعمیر، دورانداخته و جایگزین می شوند.

این را بگذارید در کنار رویه نانوشته منسوخ شدن سخت افزارها و نرم افزارهایی که با به روز رسانی به‌سمت منسوخ‌شدن پیش می روند و به حجم این زباله ها می افزایند.

با وجود اینکه قانون تکلیف این زباله ها را معلوم کرده است اما بسیاری از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان لوازم الکترونیکی هنوز نمی دانند چطور باید این زباله ها را بازیافت کنند. کم کاری محیط زیست یا شهرداری در این رابطه باعث شده که این پسماندها بلاتکلیف باقی بمانند.

اما درحالی از بلاتکلیفی مدیریت پسماند و ارزش زباله های الکترونیک صحبت می کنیم که یک کارشناس در این رابطه معتقد است: بازیافت زباله های الکترونیک به چند دلیل اهمیت دارد اما دو دلیل آن دارای اهمیت بیشتری هستند، اول اینکه ارزش افزوده زیادی با خود دارند و دوم هم اینکه درواقع با مدیریت آنها از رهاسازی مواد سمی در طبیعت جلوگیری می شود.

فرهاد افشار با اشاره به لزوم ایجاد زیرساخت های جمع آوری زباله های الکترونیکی اضافه می کند: متأسفانه محلی برای جمع آوری این نوع زباله ها در سطح شهر نمی بینیم درصورتی که مردم باید بدانند این نوع زباله هایشان را چکار کنند. این در حالی است که ایمن سازی زیست محیطی این زباله ها مهم اما هزینه آن مقداری زیاد است که بخش خصوصی شاید نتواند خیلی ورود کند که نیاز به همراهی دولت یا شهرداری ها دارد.

منبع خبر : نصف جهان